Հայոց ՈՒտիք, Գարդմանք. Գարդմանաց աշխարհ

Մեծ Հայքի 12-րդ նահանգը` Ուտիքը իր Գարդմանք (Գարդման) գավառով, հայկական էթնոսի պատմական տարածքներից է, որը բռնի հայաթափվել է 1989-1990 թվականներին։

Հայաստանի հյուսիս-արևելյան այս տարածքները դեռևս անցյալ դարի 20-ական թթ-ից քեմալ-բոլշևիկյան դաշինքի արդյունքում ապօրինաբար բռնակցվել էին 1918 թ.-ին ստեղծված Ադրբեջանի հանրապետությանը:

Մոսկվայի 1921 թ. ռուս-թուրքական ապօրինի պայմանագրով առանց հայկական կողմի ներկայացուցիչների մասնակցության` որոշվել է Հայ ժողովրդի և նրա պատմական հայրենիքի ճակատագիրը։

Ն.Ք.Ծ. 8-րդ դարի 2–րդ կեսին Ռուսա Ա–ն նահանգը միացնում է ՈՒրարտական պետությանը։

Ն.Ք.Ծ. 6-րդ դարում Ուրարտուի անկումից հետո ՈՒտիքը մտել է Երվանդունիների Հայկական թագավորության մեջ, դարձել արքայական ձմեռանոց։

Ն.Ք.Ծ.. 2-րդ դարում ՈՒտիքը Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորության կազմում էր։

Ն.Ք.Ծ. 1-ին դարում Տիգրան Բ Մեծը Թագավորաղբյուր կոչվող վայրում կառուցել է չորս Տիգրանակերտ քաղաքներից մեկը։

ՈՒտիքի կենտրոնը Գարդմանքն էր։ Գարդմանք է կոչվել այստեղ բնակվող հնադարյան ցեղի անունով։ Արշակունյաց ժամանակ այստեղ եղել է ՈՒտիքի նախարարության աթոռանիստը։

Ըստ պատմաբան Լեոյի, Գարդմանն այն վայրն էր, որտեղ սկզբնապես հաստատվել է Սիսակյան Առանի իշխանությունը և, որից էլ սերվել է Գարդմանի Հայկազուն իշխանատոհմը։

Սահակ Սևադա իշխանը Խաչենի իշխանական տոհմի տիրույթներին է միացրել Գարդմանը։

982 թ. Գարդմանում և Արցախի Փառիսոս գավառում հաստատվել է հայկական փոքրիկ թագավորություն, որը գոյատևել է մինչև 1017 թվականը։

Այնուհետև Գարդման-Փառիսոսի թագավորությունը միացվեց հարևան Տաշիր-Ձորագետի (Լոռու կամ Գուգարքի) հայկական թագավորությանը, որտեղ իշխում էր Անիի Բագրատունիների կրտսեր ճյուղ հանդիսացող Կյուրիկյանների արքայատոհմը։

16-18-րդ դարերում Գարդմանը որպես մելիքություն մտել է Խաչենի տոհմից սերված Մելիք-Շահնազարյանների տիրույթի մեջ։

Գանձակի շրջանում 1988-91թթ.-ին ադրբեջանցիների կողմից կազմակերպվել են վայրագ սպանություններ, որոնք բերեցին այդ շրջանների լրիվ հայաթափմանը` բռնի արտաքսելով ու կոտորելով շուրջ կես միլիոն հայերի:

Ներկայումս հայոց պատմական ՈՒտիքի ու Գարդմանի տարածքների մի մասը` Տավուշի մարզը գտնվում է Հայաստանի տիրապետության տակ, իսկ մեծ մասը` Ղազախի, Թովուզի, Դաշքեսանի, Խանլարի, Գետաբեկի շրջաններն ու Գանձակ քաղաքը` դեռևս Ադրբեջանի տիրապետության տակ։

Դավիթ ՊԱՐՅԱՆ

Սամվել ՀԱԿՈԲՅԱՆԻ ՖԲ էջից

Մեկնաբանություններ